click to view the translation
Bielany Wrocławskie
Bechelern (1336), Betlern (1353), Bettlern (1845), Bielany Wrocławskie (1947)
Pocztówka
- Późnogotycki kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła (widok od strony południowej)
- Budynek szkoły ewangelickiej (ul. Kolejowa 2), z mansardowym dachem i sygnaturką; budynek dawnej katolickiej szkoły znajdował się po drugiej stronie drogi (ul. Słoneczna 2)
- Sklep Maxa Konrada
- Widok ulicy Wrocławskiej (na pierwszym planie dom nr 15, obecnie apteka)
- Murowana świątynia z niewysoką wieżą od zachodu powstała w latach 1520-30. W 2020 roku parafia w Bielanach Wrocławskich obchodziła uroczyście 500-lecie powstania gotyckiego kościoła
- W głównym barokowym ołtarzu znajduje się obraz Johanna Jacoba Eybelwiesera, wybitnego malarza baroku, przedstawiający męczeństwo św. Andrzeja, patrona świątyni; figury
z pierwszego średniowiecznego ołtarza umieszczone są w neogotyckiej szafie; ambona i tabernakulum wykonane zostały w połowie XIX w. - Renesansowy dwór z końca XVI w. (ul. Wrocławska 7) zbudowano w konstrukcji szachulcowej, pierwotnie przestrzenie w szkieletowych ścianach wypełnione były gliną wymieszaną z sieczką, trocinami lub wiórami
- Obecnie częścią Bielan Wrocławskich jest dawny folwark (późniejsza wieś) – Bledzów, niem. Grȕnhȕbel, gdzie w XVIII w. istniał dwór pański; w tym miejscu znajduje się przebudowany klasycystyczny pałac pełniący funkcje hotelowe (ul. Kłodzka 14)
Niektórzy szukają wyjaśnienia nazwy wsi w niemieckim słowie Bettler, co tłumaczyłoby się jako „U żebraków”, inni wywodzą nazwę od słów Bede, Bethe, które w średniowieczu oznaczały podatek płacony dla księcia lub od słowa „bydlarz”. Bydlary (polskie brzmienie nazwy) oznaczałyby wtedy „miejsce, gdzie hodowano bydło”.
Bielany Wrocławskie są jedną z największych miejscowości w gminie Kobierzyce (3860 mieszkańców, dane z 15.08.2021), graniczą z Wrocławiem, a odległość od wrocławskiego Rynku wynosi zaledwie 9 km. Już od wieków średnich na rozwój wsi wpływało zarówno jej położenie, jak i bardzo dobrej jakości gleby.
Najstarsza wzmianka o Bielanach pochodzi z 1336 r., a jednym z pierwszych znanych nam właścicieli był Nicolas von Suttin, rajca, ławnik i senior Rady Miejskiej we Wrocławiu. To z nim związana była budowa pierwszego kościoła w Bielanach i fundacja gotyckiego ołtarza, który znajduje się w bocznej kaplicy.
W środkowej części wsi znajduje się XVI-wieczny nawodny piętrowy dwór szlachecki wzniesiony w konstrukcji szachulcowej. Budynek otoczony był pierwotnie wałem i mokrą fosą. Od XVIII w. właściciele Bielan mieszkali w Ślęzie, a dwór bielański z folwarkiem stał się miejscem zarządzania majątkiem ziemskim. W 1845 roku, gdy Bielany należały do rodziny von Kȍnigsdorff, we wsi znajdowało się 49 domów, dwór, młyn wodny, wiatrak, dwie karczmy. Od końca XIX w. do 1945 r. zarówno Bielany, jak i okoliczne folwarki należały do spółki cukrowniczej „vom Rath,
Schoeller & Skene”, na żyznych glebach przez kolejne dziesięciolecia dominowała uprawa buraków cukrowych.
Po II wojnie światowej do Bielan przybyła ludność głównie z Kresów, m.in. z Buczacza, Jazłowca, Wilna oraz z okolic Przemyśla, Krakowa, Wielunia. Charakter typowo rolniczej wsi, gdzie głównym źródłem utrzymania mieszkańców była praca w rolnictwie i przetwórstwie, uległ zmianie w latach 90. XX w., wraz z decyzją Rady Gminy, która przeznaczyła grunty w okolicach węzła bielańskiego na cele produkcyjno-handlowo-usługowe. Od tego czasu gwałtownie zaczęła wzrastać liczba ludności, a ul. Wrocławska stała się osią, wokół której powstały nowe ulice i osiedla.
W miejscowości znajduje się przystanek kolejowy, ośrodek zdrowia, świetlica, biblioteka, szkoła i przedszkole, duży obiekt sportowo-rekreacyjny oraz hotel.
Bielany Wrocławskie
Między panem, wójtem a plebanem, czyli o średniowiecznym kościele i renesansowym dworze
Nad wejściem do parafialnego kościoła pw. św. Andrzeja znajdują się dwa wykute w kamieniu herby pochodzące z początku XVII wieku. Herby należały do ówczesnych właścicieli Bielan, Hansa Heinricha Uthmanna oraz jego żony Barbary z domu Heugel. Patroni kościoła sprawujący opiekę nad świątynią za niebagatelną sumę 800 talarów w latach 1621-22 dokonali remontu mającej wtedy sto lat budowli. Dobudowano kaplicę od strony północnej oraz kruchtę z głównym wejściem, w którym umieszczono granitowy portal. W głównym ołtarzu znajdował się wówczas gotycki ołtarz (średniowieczne rzeźby ołtarzowe można zobaczyć obecnie w bocznym ołtarzu w neogotyckiej szafie) i średniowieczne kamienne sakramentarium.
Pamiątką po dawnych właścicielach jest również wmurowana w południową ścianę kościoła kamienna płyta nagrobna Anny z domu Uthmann. „Pełna cnót” dwudziestojednoletnia kobieta zmarła prawdopodobnie tuż po połogu, gdyż w rękach trzyma niemowlę zawinięte szczelnie w powijaki, czyli pasy tkaniny. Wokół postaci po obu stronach znajdują się herby rodowe, po prawej stronie (czyli naszej lewej) po mieczu, a po lewej po kądzieli.
***
Małżeństwo Uthmannów mieszkało w pewnej odległości od kościoła, w dworze zbudowanym sto lat wcześniej, znajdującym się przy pańskim folwarku zamykającym dziedziniec folwarczny od strony północnej. Dwór o konstrukcji szachulcowej zbudowano na planie podkowy, był duży, wygodny, jednopiętrowy, miał sześć izb i dziesięć innych komór, w tym jadalnię, dwie spiżarnie, kuchnię, cztery sklepione piwnice i pomieszczenie do kąpieli. Pokoje właścicieli znajdowały się na pierwszym piętrze, stropy były tam malowane (do dzisiaj częściowo zachowały się polichromie).
Dwór otaczał wał ziemny i fosa wypełniona wodą (obecnie jest to sucha fosa), przez którą poprowadzono zbudowaną z kamieni i ziemi groblę. Ten „zamkowy” atrybut budowli, nawiązujący wyglądem do siedzib rycerskich, odgrywał jednocześnie rolę dekoracyjną i użytkową, bowiem fosa od wschodu przechodziła w nieduży staw, w którym hodowano ryby.
Właściciele Bielan wydawali przepisy porządkujące życie na wsi, ich przestrzegania nadzorowali sołtys i ławnicy mianowani przez pana. Ci mężowie zaufania, którzy obeznani byli z prawem, reprezentowali interesy wspólnoty na zewnątrz, wysłuchiwali ustnie przekazywanych testamentów przez umierające osoby, aby później przedstawić i poświadczyć ostatnią wolę przed panem. Rzadko, ale rozpatrywali również sprawy karne. Z dokumentów wiemy, że jednego z mieszkańców za kradzież skazali na wieczne wygnanie poza granice Bielan, Bledzowa (obecnie część Bielan)
i Ślęzy oraz karę cielesną, która wymierzona została na granicy majątku przez sprowadzonego w tym celu kata.
Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz
(zdjęcie nr 6 ze zbiorów KOK)
