click to view the translation

Pustków Żurawski

Pustkowo siue Pustkow (1352), Puschkow, Buskow (1353), Puschkowa (1630), Pisthol (1666), Hubertushof (1937), Pustków (1945), Pustków Żurowski (1947), Pustków Żurawski (2000)

Z kolekcji Karola Bykowskiego

Pocztówka wysłana w 1932 roku

  1. Pałac, widok od strony parku; obiekt przebudowano w 1897 r.
  2. Budynki z początku XX w. powstałe dla pracowników cukrowni; znajdowało się tu aż 150 mieszkań (ul. Kolejowa)
  3. Budynek szkoły ewangelickiej (ul. Kolejowa 12)
  4. Cukrownia powstała około 1847 r. (nie istnieje, rozebrana na początku XXI w.)

 

  1. Po pustkowskiej cukrowni pozostały jedynie kominy i budynek dawnej portierni, po lewej stronie widoczna wieża pałacu
  2. Nȁhrichowie otrzymali tytuł szlachecki w 1897 r., w klejnocie herbu znajduje się naga kobieta z szarfą stojąca na kuli, personifikacja Fortuny
  3. Pałac, widok od strony parku
  4. Kościół filialny pw. Najświętszego Zbawiciela i Najświętszej Maryi Panny Miłosierdzia został zbudowany ze składek parafian na początku XXI wieku

Prawdopodobnie wieś nosi nazwę topograficzną pochodzącą od słowa „pusty”, „pustkowie”, być może dlatego, że położona jest z boku głównych szlaków komunikacyjnych.

Miejscowość lokowana była w XIV w., do 1810 r. należała do kapituły katedry wrocławskiej. Szybki rozwój wsi w XIX w. związany jest z rodziną von Nȁhrich. Lejtnant Carl von Nȁhrich około
1847 r. zbudował w Pustkowie pierwszą cukrownię. Jego syn Paul Nȁhrich, wysłany do Halle i Bonn, aby zdobyć rolnicze wykształcenie, po powrocie przejął kierownictwo nad rodzinnym interesem i w krótkim czasie rozbudował i zmodernizował fabrykę. Spowodowało to zapotrzebowanie na pracowników i bardzo szybki wzrost ludności; w 1845 r. w Pustkowie mieszkało zaledwie 106 mieszkańców, a pięćdziesiąt lat później, w 1896 r., już 379 osób.

Ordynacja pustkowska, powstała w 1897 r., systematycznie zwiększała powierzchnię pól pod uprawę buraka cukrowego i w 1926 r. posiadała ponad 3000 hektarów w kilkunastu wsiach, rozwiniętą sieć kolejki wąskotorowej, która łączyła poszczególne folwarki z Pustkowem, oraz trzy gorzelnie i suszarnię. Paul Nȁhrich, właściciel majątku miał duże zasługi w rozwoju cukrownictwa na Dolnym Śląsku, przez wiele lat pełnił między innymi funkcję prezesa Stowarzyszenia Cukrowników Niemieckich.

Podczas II wojny światowej w cukrowni zatrudniano pracowników przymusowych, w pierwszych latach powojennych przy uruchomieniu produkcji zakładu korzystano z wiedzy niemieckich mieszkańców wioski. Cukrownię zamknięto w 2004 r., a budynki zakładu rozebrano.
W centrum wsi wznosi się pałac z lat 1869-70, przebudowany pod koniec XIX w. w stylu neobaroku i neorenesansu. We wnętrzu zachowała się ozdobna drewniana klatka schodowa, drewniane boazerie i secesyjne witraże. Do pałacu przylega zadbany park krajobrazowy ze starodrzewem.
W 1884 roku Pustków otrzymał połączenie kolejowe z Wrocławiem, a rok później ze Strzeblowem. Dodatkowo wsie należące do ordynacji pustkowskiej połączone były z cukrownią w Pustkowie gęstą siecią wąskotorowej kolejki towarowej.
W miejscowości znajduje się zespół szkolno-przedszkolny, biblioteka, świetlica, ośrodek zdrowia, kościół filialny parafii w Wierzbicach, OSP oraz przystanek kolejowy. W Pustkowie mieszka 813 osób (stan z 15 sierpnia 2021).

 

Pustków Żurawski

O silnym charakterze i determinacji, czyli jak zrobić fortunę na cukrze

Kopce buraków cukrowych

Szybki rozwój Pustkowa Żurawskiego w XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku związany jest z cukrownią, która powstała w 1847 roku i dwiema niepospolitymi postaciami: ojcem Carlem
i synem Paulem von Nȁhrichami.
Niewiele wiemy o założycielu niedużej początkowo cukrowni Carlu Nȁhrichu. Na pewno musiał być człowiekiem odważnym i przedsiębiorczym, skoro zainwestował w dopiero co rozwijającą się gałąź przemysłu przetwórczego, jakim była produkcja cukru z buraka cukrowego. Zaledwie kilkadziesiąt lat wcześniej powstała bowiem w Konarach koło Wołowa pierwsza na świecie plantacja buraka cukrowego i pierwsza cukrownia, która na skalę przemysłową miała produkować cukier z buraków.
Carl położył cały majątek na jedną szalę, zaryzykował i odniósł sukces. Swego syna Paula postanowił kształcić, aby ten rozwijał rodzinny interes. Paul skończył wrocławskie gimnazjum Zwinger (jedno z najlepszych w tym czasie gimnazjów w mieście), praktykował u ojca w fabryce, a potem wysłany został na studia do Bonn i Halle. Po studiach udał się w podróż po świecie, aby zdobyć przydatne znajomości, nauczyć się prowadzenia rodzinnej firmy, nawiązać kontakty. Był w Belgii, Francji, Holandii, Włoszech, a nawet udał się w daleką podróż do Stanów Zjednoczonych. Gdy wrócił, przejął od ojca prowadzenie fabryki.
Początki nie były łatwe. W 1877 roku na jeden dzień przed rozpoczęciem kampanii cukrowniczej w budynku kotłowni wybuch kocioł, uszkadzając instalację i budynek fabryki. Sytuacja wydawała się beznadziejna. W ciągu trzech tygodni nieprzerwanej pracy dzięki i determinacji Nȁhricha udało się jednak naprawić szkody i uruchomić produkcję.
Paul wciąż dokupował ziemię pod uprawę buraka cukrowego, połączył folwarki siecią kolejki wąskotorowej, rozbudowywał fabrykę. W historii rodu i samego Pustkowa ważny był rok 1897 – wtedy powstała ordynacja pustkowska z siedzibą w Pustkowie, przebudowano pałac na bardziej reprezentacyjną siedzibę, a Paul Nȁhrich otrzymał szlachectwo i mógł przed swoim nazwiskiem dodać słowo „von”.
Właściciel pustkowskiej cukrowni był pionierem cukrownictwa na Dolnym Śląsku i szybko doceniono jego zasługi; został prezesem Związku Niemieckiego Przemysłu Cukrowego, wiceprezesem Niemieckiego Towarzystwa Rolniczego Śląska, odznaczono go wieloma państwowymi odznaczeniami, m.in. Orderem Czerwonego Orła, Żelaznym Krzyżem II klasy, Krzyżem Zasługi za Pomoc Wojenną.
W związku z zapotrzebowaniem na pracowników w szybko rozwijającej się fabryce na początku XX wieku zbudowano osiedle pracownicze dla osób zatrudnionych w cukrowni. Pustków
z niewielkiej osady na początku XIX wieku stał się sto lat później jedną z większych wsi (w 1910 roku mieszkało tu czterysta dziewięćdziesiąt pięć osób), posiadał połączenie kolejowe z Wrocławiem
i Świdnicą, stację kolejową, stację pocztową, karczmę, sklepy wielobranżowe. W 1937 roku, gdy Paul Nȁhrich umiera, dobra Pustkowa Żurawskiego obejmują czternaście majątków i prawie 3000 hektarów ziemi.

Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz