Ślęza
Lahe (1311), Lohe (1425), Lohe uei Lawe (1536), Lohe (1666), Ślęza (1947)
Pocztówka wysłana w 1912 roku
- Manierystyczny dwór z wieżą mieszkalną; od początku XX w. do 1945 r. majątek należał do wielkiej spółki cukrowniczej „vom Rath, Schoeller & Skene”
- Sklep J. Grȕnera
- Budynek szkoły ewangelickiej; pod koniec XIX w. w miejscowości mieszkańcy wyznania ewangelickiego stanowili zdecydowaną większość
- „Szwajcarka”, w tle dwór w Ślęzie
- Nawiązując do dawnej obronnej funkcji średniowiecznej wieży oraz herbu obecnych właścicieli, zabytkowe założenie nazwano Zamek Topacz
- Młynówka, odnoga rzeki Ślęzy, tworzy w parku przypałacowym cały system kanałów, nad którymi przerzucone są romantyczne mostki
- Muzeum Motoryzacji posiada cenną kolekcję m.in. samochodów i motocykli produkowanych w Polsce przed i po II wojnie światowej
- Ślęza, lewobrzeżny dopływ Odry, to największa rzeka przepływająca przez teren gminy Kobierzyce, swój początek bierze na Przedgórzu Sudeckim, w okolicach miejscowości Kluczowa
Polska nazwa Ławy jest pochodzenia topograficznego, oznaczała „bród na rzece”, niemiecka nazwa Lohe i obecna nazwa wsi pochodzi od rzeki Ślęzy.
Ślęza obok Biskupic Podgórnych należy do najstarszych miejscowości na terenie gminy Kobierzyce, pierwsza wzmianka o wsi leżącej nad rzeką Lau (Ślęza) pojawia się już w 1155 r. Wpływ na historię Ślęzy w dużej mierze miało jej położenie. Patrycjat wrocławski kupował zamiejskie posiadłości najchętniej w niedużej odległości na zachód i południe od miasta, w pasie żyznej gleby. Jednym z pierwszych właścicieli Ślęzy znanych nam z imienia był wrocławski wójt Henryk, a potem wśród mieszkańców nadślęzańskiej posiadłości pojawiają się nazwiska znanych szlacheckich i arystokratycznych rodów Kromayer, Uthmann, Oppersdorff, Kȍnigsdorff. W XVIII w. Ślęza wraz z Bielanami należała do przewodniczącego rady miejskiej Wrocławia Johanna Christiana Rotha, a od końca XIX w. do wielkiej spółki cukrowniczej „vom Rath, Schoeller & Skene”.
W miejscowości najcenniejszym zabytkiem jest średniowieczna ceglana wieża datowana na koniec XIV lub początek XV w. Budowla miała charakter obronny, pierwotnie otoczona była podwójną fosą wypełnioną wodami odnogi Ślęzy; wieża posiada kamienną podmurówkę i mury grubości około 1,7 metra. Naziemne kondygnacje służyły celom mieszkalnym, były to duże, jednoprzestrzenne izby; do dziś zachowały się widoczne na zewnątrz budowli wykusze latrynowe.
W 1618 r. do wieży dobudowano manierystyczny dwór, podwyższono również o jedną kondygnację budynek wieżowy, łącząc obie budowle zewnętrzną klatką schodową.
Zespół pałacowy po remoncie i rozbudowie pełni obecnie funkcje hotelu i restauracji, a budynki folwarczne zamienione zostały w sale konferencyjne. W dawnej powozowni mieści się Muzeum Motoryzacji z bogatą kolekcją motocykli i samochodów, a w zabytkowym spichlerzu z XVIII w. działa restauracja.
Do Zamku Topacz przylega duży ogólnodostępny teren rekreacyjny ze stawem, polem golfowym i boiskami do tenisa.
Obecnie Ślęza, ze względu na swoje położenie (graniczy z Wrocławiem), to jedna z najszybciej rozwijających się miejscowości w gminie Kobierzyce, mieszka tu 1036 osób (dane z 15.08.2021). Znajdują się tu przedszkola, świetlica, przychodnia zdrowia, centrum rekreacyjne z basenami i sauną „Ślęza”, plac zabaw i wielofunkcyjne boisko sportowe.
Ślęza
Od średniowiecznej wieży mieszkalnej do luksusowego hotelu
Do Zamku Topacz w Ślęzie prowadzi ulica Templariuszy, nie mamy jednak dowodów, że historia Ślęzy związana jest z zakonem, o którego ukrytych skarbach krążą legendy. Lecz nawet bez skarbów templariuszy dzieje średniowiecznej wieży i dobudowanego do niej dworu na początku XVII wieku oraz historia ich właścicieli są bardzo ciekawe.
W swej kilkusetletniej historii założenie w Ślęzie pełniło różne funkcje. W średniowieczu zapewniało bezpieczne schronienie. Grube na 1,70 m mury średniowiecznej wieży (z końca XIV lub początku XV wieku), otoczone podwójną fosą, z wysokim piętrem, do którego początkowo można było dostać się tylko po zewnętrznych drewnianych schodach (w razie zagrożenia schody można było spalić), dawały mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa. Na piętrze znajdowała się świetlica z kominkiem, najjaśniejsze i najcieplejsze duże pomieszczenie, w którym spędzano najwięcej czasu
i przyjmowano gości.
Po rozbudowie w 1618 roku założenie (piętrowy dwór połączony z wieżą budynkiem klatki schodowej) stało się wygodną siedzibą szlachecką i pozamiejską rezydencją (m.in. dla przewodniczącego Rady Miejskiej – Christiana von Rotha), jej wielką zaletą była niewielka odległość od Wrocławia.
U kolejnych właścicieli Ślęzy – rodu von Königsdorff, do którego w okolicy należały Kobierzyce, Nowiny, Racławice Wielkie, Kuklice, Bielany, gościł król pruski Fryderyk II, gdy w pobliżu dworu brał udział w manewrach wojskowych. W dowód wdzięczności za wyjątkową gościnność gospodarzy, jak przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie, rodzina otrzymała dar, pierścień z rubinami, który do właścicieli przebył długą podróż, podczas której rubiny zamieniły się w zwykłe czerwone szkiełka. Na szczęście, jak głosi rodowa legenda, król odwdzięczył się również, nadając Königsdorffom tytuł hrabiowski. Najbardziej znanym przedstawicielem rodu, który prawie sto pięćdziesiąt lat mieszkał w Ślęzie, był hrabia Felix von Königsdorff. Polityk, członek Pruskiej Izby Reprezentantów, który w latach 60. XIX wieku zakupił miejscowość Jastrzębie i założył uzdrowisko. Wybudował obiekty lecznicze i urządzenia kąpielowe, sprawiając, że nowe, ekskluzywne uzdrowisko stało się szybko modne, a w swej nazwie Bad Königsdorff miało nazwisko założyciela.
W XIX wieku Ślęza stała się siedzibą jednego z współwłaścicieli wielkiej cukrowniczej spółki handlowej „vom Rath, Schȍller & Skene”, do której należała cukrownia na Klecinie. Po II wojnie światowej na terenie folwarku i zabudowań działał PGR, gdzie pracowali m.in. pensjonariusze… zakładu karnego. W średniowiecznej wieży dla kobiet pracujących sezonowo na polach PGR-u przy uprawie ryżu (!) wstawiono więzienne prycze. W latach 90. XX wieku opuszczony, zaniedbany majątek stał się scenerią dla kilku seriali, produkowanych przez spółkę ATM.
Po kapitalnym remoncie i rozbudowie obiektu przez nowych właścicieli Zamek Topacz (nazwa nawiązuje do rodowego herbu właścicieli) pełni funkcję luksusowego hotelu z restauracją i SPA. Dawne ogrody i pola uprawne (podobno można jeszcze znaleźć rosnący na okolicznych polach dziki ryż, pamiątkę po eksperymentalnej uprawie z czasów PRL-u ) zamienione zostały na kilkudziesięciohektarowy park ze stawem, polem golfowym i kortami tenisowymi.
Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz
(zdjęcie nr 7, Muzeum Motoryzacji ze zbiorów KOK)
