Tyniec nad Ślęzą
Tinchia (1189), Gross Tinz (1845), Gross Tinz an der Lohe (1938), Tyniec Duży (1945), Tyniec nad Ślęzą (1947)
Pocztówka
- Sklep Tripkego
- Kościół pw. Michała Archanioła z czworoboczną wieżą od zachodu kilkukrotnie odbudowywaną po zniszczeniach m.in. z czasów wojny trzydziestoletniej
- Klasycystyczny pałac, widok od strony francuskiego ogrodu (nie istnieje)
- Willa Paschwitz (obecnie ul. Wrocławska 10)
- Budynek szkolny (obecnie ul. Szkolna 23)
- Pomnik św. Jana Nepomucena na tle kościoła parafialnego pw. św. Michała Archanioła (dawnej świątyni joannitów)
- Na postumencie pomnika św. Jana Nepomucena widoczna jest płaskorzeźba ze sceną wrzucenia świętego do Wełtawy, herbem fundatora oraz inskrypcją fundacyjną z chronostychem (ukrytą datą powstania rzeźby)
- Wnętrze tynieckiego kościoła zachwyca bogatym wyposażeniem, zobaczymy tu kilka barokowych ołtarzy, znakomite obrazy Johanna Jacoba Eybelwiesera i XVIII-wieczną kopię figurki Matki Boskiej Bardzkiej, do której co roku pielgrzymowali przedwojenni mieszkańcy Tyńca
- Na cmentarzu przykościelnym znajduje się kaplica Serca Jezusowego, dawniej pełniąca rolę pomnika poległych w czasie I wojny światowej mieszkańców Tyńca
- Krzyż joannitów ułożony z kostek na głównym placu Tyńca; biały krzyż (zwany też maltańskim) zobaczymy również na chorągiewce na wieży kościelnej oraz w herbie gminy Kobierzyce
Nazwa kulturowa od słowa „tyn”, oznaczającego „ogrodzenie”, „osadę obronną otoczoną ostrokołem z drewna”. W gminie Kobierzyce dwie miejscowości noszą nazwę Tyniec, dla odróżnienia od Klein Tinz (Tyńca Małego) Tyniec nad Ślęzą nosił przymiotnik gross (wielki), dzisiejsza nazwa podkreśla jego położenie nad rzeką Ślęzą.
Od XX w. aż do sekularyzacji majątków klasztornych w 1810 r. historia Tyńca związana była z zakonem joannitów. Już w 1189 r. istniał tu kościół konsekrowany przez biskupa Żyrosława, który potwierdził przyznanie zakonowi dziesięcin z trzech miejscowości.
Jednonawowa wczesnogotycka świątynia pw. św. Michała Archanioła ma XII-wieczną nawę i wzniesione w następnym stuleciu prezbiterium, do którego w XVI w. dobudowano zakrystię i lożę kolatorską dla patronów kościoła. Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z XVIII w., w barokowym ołtarzu głównym z 1699 r. zobaczymy przedstawienie Matki Boskiej Passawskiej z 1726 r., a powyżej obraz św. Anny. W zwieńczeniu ołtarza patron świątyni Michał Archanioł pokonuje szatana, poniżej stoją dwaj inni archaniołowie: Gabriel i Rafał.
Cykl dużych obrazów wiszących w głównej nawie przedstawia ewangelistów (po wojnie zaginął obraz ze św. Mateuszem). Są to dzieła znanego na Śląsku barokowego malarza Johanna Jacoba Eybelwiesera (data 1721 umieszczona jest na płótnie z wizerunkiem Łukasza, który stanowi kryptoportret samego artysty).
Na placu przed kościołem stoi pomnik św. Jana Nepomucena, przypisywany Johannowi Georgowi Urbańskiemu. Fundatorem pomnika (inskrypcja na postumencie) był komtur joannitów wrocławskich – Johann Joseph von Goetzen. Przy drodze do kościoła znajdują się kamienne postumenty służące dziś za podstawy kwietników, dawniej, ze stojącymi na nich rzeźbami bóstw greckich, były ozdobą przypałacowego parku. Z założenia pałacowo-parkowego pozostały jedynie zabudowania dawnego folwarku i dom rycerzy maltańskich.
Na placyku w centrum wsi stoi ceglany pręgierz z zachowanymi do dzisiaj metalowymi obręczami, w okresie przedwojennym zamieniono go na słup ogłoszeniowy.
W miejscowości mieszka 526 osób (stan na 15.08.2021), znajduje się tu kościół parafialny, świetlica i biblioteka.
Tyniec nad Ślęzą
O krzyżu maltańskim, czarnych płaszczach joannitów, walczącym Archaniele i barokowej zagadce
Wystrój niewielkiego kościoła w Tyńcu nad Ślęzą może zaskoczyć swoim bogactwem i jakością artystyczną zgromadzonych tam dzieł. Nic w tym dziwnego, skoro wieś związana była od XII do pocz. XIX wieku z bardzo bogatym zakonem joannitów, zwanym też Zakonem Kawalerów Maltańskich, szpitalnikami czy zakonem szpitalników św. Jana Chrzciciela.
Do Polski jeden z trzech najważniejszych zakonów rycerskich (obok templariuszy i krzyżaków, czyli Rycerzy Domu Niemieckiego NMP) sprowadził książę Henryk Sandomierski w 1166 roku i osadził w Zagościu. Niedługo potem rycerze maltańscy (taka nazwa zaczęła funkcjonować od 1530 roku) pojawili się na Śląsku, w 1180 roku w Strzegomiu i Kłodzku, a kilka lat później, w 1189 roku, objęli Tyniec nad Ślęzą, pobierając z majątku dziesięciny, co potwierdził wrocławski biskup Żyrosław przy okazji poświęcenia tynieckiej świątyni.
Krzyż maltański, symbol zakonu joannitów, którego osiem rogów symbolicznie oznacza osiem cnót rycerskich, zobaczymy w kilku miejscach
w tynieckiej świątyni, m.in. znajduje się na metalowej chorągiewce na wieży kościelnej, w prezbiterium dobrze widoczny jest na czarnych płaszczach zakonników na obrazie z przedstawieniem śmierci komtura, umieszczono go też na zwieńczeniu barokowego bocznego ołtarza, który dzisiaj poświęcony został MB Częstochowskiej.
Główny ołtarz z 1699 roku ma formę architektoniczną. W środkowej części znajduje się obraz Matki Boskiej Passawskiej z 1726 roku, kopia słynnej Madonny z kościoła w Passawie namalowanej
w 1622 roku. Koronowana przez aniołów Madonna podtrzymuje na kolanach małego Jezusa, a nagie dziecko tuli się do matki, pieszczotliwe obejmując jej twarz. Maria jest jednak smutna, przeczuwa przyszłość syna. Przedstawienie z Passawy nazywano Marią Hilf – Matką Boską Wspomożycielką, zwracając się do niej w czasie zaraz, powodzi i innych klęsk. W tynieckiej parafii
w 1739 roku powstało bractwo „Maria Hilf”.
W górnej części ołtarza zobaczymy św. Annę, matkę Marii, która uczy córkę czytać. Scenie przedstawionej na obrazie przyglądają się dwaj archaniołowie, Gabriel i Rafał. W zwieńczeniu ołtarza trzeci z czczonych przez kościół katolicki – archanioł Michał, patron tynieckiej świątyni, walczy ze zbuntowanym aniołem – szatanem, z biblijnymi słowami na ustach: „Któż jak Bóg” (słowa po hebrajsku brzmiące jak imię archanioła: Mi kha el).
Naprzeciwko ambony z barokowymi rzeźbami czterech ewangelistów i Bogiem Ojcem w zwieńczeniu baldachimu stoi chrzcielnica z przeworneńskiego marmuru. Na drewnianej pokrywie przedstawiono scenę chrztu Chrystusa w Jordanie.
Johann Jacob Eybewieser, malarz chętnie zatrudniany przez dolnośląskie zakony, namalował dla tynieckiego kościoła cztery olbrzymich rozmiarów obrazy
z przedstawieniami ewangelistów (do dzisiaj zachowały się trzy z nich). Są po renowacji, dlatego przyjemnością jest rozszyfrowywanie ewangelicznych historii
i postaci, które zapełniają przestrzeń wokół św. Marka, św. Jana i Łukasza. Warto przyjrzeć się twarzy św. Łukasza, bo malarz nadał mu własne rysy, dzięki czemu uwiecznił swą podobiznę dla wielbicieli jego talentu.
Warto zatrzymać się jeszcze na placyku przed kościołem, gdzie znajduje się pomnik Jana Nepomucena, dzieło przypisywane innemu świetnemu barokowemu artyście – Johannowi Georgowi Urbańskiemu. Na postumencie w inskrypcji informującej o fundatorze pomnika ukryta jest data powstania rzeźby, tak zwany chronostych. Wystarczy dodać wszystkie duże litery z napisu, które oznaczają cyfry rzymskie, a odczytamy datę. Zachęcamy do rozszyfrowania szarady, artyści barokowi lubili wciągać odbiorców w różne szarady i gry.
Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz
(zdjęcie nr 8 i obraz Johanna Jacoba Eybewiesera ze zbiorów KOK)
